Siedziby Potockich
Siedziby Potockich: dostosowanie informacyjno komunikacyjne - nagrania
Wstęp. Opis plansz
Wystawa siedziby Potockich składa się z 12 pionowych plansz, każda o wymiarach 100x70 cm, przedstawiających wybrane rezydencje rodu Potockich. Począwszy od trzeciej planszy, każda ma następujący układ. U góry, jedną trzecią planszy, zajmuje czarno-białe archiwalne zdjęcie siedziby. Niżej, po lewej stronie, fragment obrazu, postać związana z daną siedzibą. Równolegle, po prawej stronie, krótki tekst z historią siedziby. Na dole każdej planszy znajduje się biały pasek z logami. Od lewej, logo Norway i EEA Grants, Muzeum Zamek w Łańcucie, TVP3 Rzeszów, Polskie Radio Rzeszów, Super Nowości, lancud.org, Łańcud Gada. Po prawej stronie paska znajduje się kod QR, który po zeskanowaniu przeniesie cię do informacji dźwiękowej. Dziękuję za uwagę.
Plansza 1. Plansza tytułowa
Pierwsza tytułowa plansza o wymiarach 100 × 70 cm przedstawia mozaikę (obraz lub dekoracyjny wzór, wykonany z drobnych kawałków kolorowych kamieni) ułożoną w kształt herbu rodziny Potockich: Pilawa. Jest to srebrny krzyż z trzema ramionami bez prawego dolnego ramienia na błękitnym polu zwieńczony hełmem w koronie z pięcioma pawimi piórami. „Na dole znajduje się dewiza rodu (krótka, najczęściej łacińska sentencja): Scutum opponebat scutis, co oznacza: tarcza przeciwstawiła się tarczom”. Po obu bokach znajdują się dwa złote lwy zwane podporami heraldycznymi. Ich głowy odwrócone są w kierunku przeciwnym do herbu. Lwy mają otwarte paszcze, jak by ryczały. W jednej z łap trzymają wzniesioną zakrzywioną szablę. Całość herbu wpisana jest w koło ozdobione elementami kwiatowymi.
Na samym dole planszy znajduje się biały pasek z logami. Od lewej: logo Norway i EEA grants, Muzeum – Zamek w Łańcucie, TVP 3 Rzeszów, Polskie Radio Rzeszów, Super Nowości, Lancut.org, Łańcut GADA. Po prawej stronie paska znajduje się kod QR, który po zeskanowaniu przeniesie Cię do audiodeskrypcji całej wystawy.
Plansza 2. Drzewo genealogiczne
Druga plansza o wymiarach 100 × 70 cm przedstawia fragment fotografii (zajmującej 2/3 planszy) drzewa genealogicznego (wizualne przedstawienie powiązań pomiędzy przodkiem a jego potomkami) rodu Potockich. Drzewo zostało wykonane techniką miedziorytu (technika druku na metalu), przez Jakuba Laningera w 1745 roku (Miedzioryt znajduje się w Archiwum Głównym Akt Dawnych). Na samym dole w pniu znajduje się legendarny przodek i pierwszy posiadacz herbu Pilawa rycerz Żyrosław. Wyżej jego synowie a wśród nich Jakub z Potoka, protoplasta rodu Potockich. Gałęzie przedstawiają potomków wyżej wymienionych. Po prawej na dole fotografii znajduje się herb Pilawa (Srebrny krzyż z trzema ramionami bez prawego dolnego ramienia) nad nim dwie skrzyżowane flagi, wieniec laurowy, buława hetmańska oraz korona hrabiowska. Herb flankują biały orzeł i pogoń (herb przedstawia rycerza na polu czerwonym ze wzniesionym nad głową mieczem i podwójnym złotym krzyżem na tarczy) Pod herbem znajdują się chorągwie oraz różnego rodzaju broń. Po lewej dolnej stronie fotografii znajduje się stół, na którym leżą cztery korony, hełm, mitra biskupia oraz dwa pastorały.
Tekst opisujący historię Rodu Potockich w dolnej części planszy:
Ród Potockich to jeden z największych i najbardziej wpływowych rodów magnackich w historii Polski. Zgodnie z legendą herbową, opisaną po raz pierwszy przez Bartłomieja Paprockiego w 1578 roku w książce ,,Gniazdo Cnoty, zkąd herby Rycerstwa Polskiego swój początek mają” ród ten wywodzi się od rycerza Żyrosława z Potoka, a jego początek datowany jest na rok 1236. Według najnowszej hipotezy profesora Mariana Wolskiego Potoccy wywodzili się od Pampickich z Pampic (Pępic), a kolebką rodu była wieś Wielki Potok (obecnie w województwie świętokrzyskim). Od 1385 roku część rodu pieczętowała się herbem ,,Pilawa".
Znaczenie Potockich wzrosło w Rzeczpospolitej w XVII wieku i na początku XVIII wieku. Wtedy ród podzielił się na dwie dominujące gałęzie, prymasowską „Złotą Pilawę" i hetmańską, Srebrną Pilawę". Od gałęzi hetmańskiej pochodzą kolejne linie rodowe: tulczyńska, wilanowska, łańcucka, krzeszowicka i antonińska. Potoccy byli wybitnymi dowódcami wojskowymi, wpływowymi politykami, mecenasami sztuki i kultury, zakładając fundacje, szkoły i gromadząc kolekcje dzieł sztuki, które miały wpływ na rozwój polskiej kultury.
Na samym dole planszy znajduje się biały pasek z logami. Od lewej: logo Norway i EEA grants, Muzeum – Zamek w Łańcucie, TVP 3 Rzeszów, Polskie Radio Rzeszów, Super Nowości, Lancut.org, Łańcut GADA. Po prawej stronie paska znajduje się kod QR, który po zeskanowaniu przeniesie Cię do audiodeskrypcji całej wystawy.
Plansza 3. Zamek w Łańcucie
W górnej części planszy o wymiarach 100 × 70 cm znajduje się drzeworyt (zajmujący 1/3 planszy), na którym przedstawiony jest zamek, pochodzi z drugiej połowy XIX wieku. Został opublikowany w Tygodniku Ilustrowanym (warszawskie czasopismo kulturalno-społeczne) w 1877 roku (czasopismo znajduje się w zbiorach Biblioteki Cyfrowej Uniwersytetu Łódzkiego). Na pierwszym planie widzimy bujną roślinność przesłaniającą lewą, północną stronę pałacu. Rezydencja znajduje się na drugim planie. Fasada (główna reprezentacyjna elewacja obiektu) przedstawiona jest jeszcze w stylu neogotyckim (styl w architekturze, nawiązujący formalnie do gotyku). Po północnej stronie jesteśmy w stanie zaobserwować tylko wystający dach wieży. Środek budynku dominuje Portal (ozdobne obramienie drzwi wejściowych). Po obu stronach na parterze i piętrze symetrycznie rozłożone są wysokie, strzeliste okna. Prawa południowa wieża jest lepiej widoczna. Poza dachem możemy na niej zauważyć balkon a poniżej zegar.
W lewym rogu widzimy postać Alfreda I Potockiego, I ordynata z Łańcuta. Jest to fragment obrazu namalowanego przez Jana Tabińskiego w 1859 roku (obraz znajduje się w zbiorach Muzeum – Zamek w Łańcucie). Postać, którą widzimy to dojrzały elegancki mężczyzna ubrany w czarny surdut, kamizelkę oraz białą koszulę. Pod szyją ma zawiązana czarną fulard (chusta, wiązana wokół szyi) zawiązany na kokardę. Na lewym ramieniu spoczywa mu płaszcz obszyty na kołnierzu brązowym futrem. Z portretu spogląda na nas gładko ogolona twarz starszego mężczyzny o włosach zaczesanych na lewo.
Tekst opisujący historię siedziby potockich w Łańcucie znajduje się w prawym rogu:
Zamek w Łańcucie wybudowany został przez Stanisława Lubomirskiego w latach 1629-1641 w typie "palazzo in fortezza". Na początku XIX wieku Izabela z Czartoryskich Lubomirska (1736-1816) przekazała część dóbr wraz z zamkiem swoim wnukom: Alfredowi (1786-1862) i Arturowi (1787-1832) Potockim, synom Julii z Lubomirskich i Jana Potockiego.
W 1822 roku bracia podzielili pomiędzy siebie odziedziczony majątek. Łańcut przeszedł na własność Alfreda Potockiego, który w 1830 roku utworzył ordynację łańcucką.
Alfred powiększył dobra, dbał o rozwój gospodarki i jej uprzemysłowienie. Jego syn, Alfred Józef (1822-1889)poświęcił się karierze politycznej. Częściej przebywał we Lwowie i Wiedniu niż w rodzinnym Łańcucie. Niezamieszkałe wnętrza ulegały zniszczeniu.
III ordynat Roman Potocki (1851-1915), wraz z małżonką Elżbietą z Radziwiłłów, dokonali szeroko zakrojonej modernizacji całej rezydencji. Założono elektryczność, linie telefoniczne, systemy kanalizacyjne i wodociągowe.
Ostatni ordynat Alfred III majątkiem zarządzał wraz ze swoją matką Elżbietą. Opuścił zamek w lipcu 1944 roku tuż przed wkroczeniem do Łańcuta Armii Czerwonej.
W tym samym roku stworzony został ośrodek muzealny podlegający Ministerstwu Kultury i Sztuki.
Na samym dole planszy znajduje się biały pasek z logami. Od lewej: logo Norway i EEA grants, Muzeum – Zamek w Łańcucie, TVP 3 Rzeszów, Polskie Radio Rzeszów, Super Nowości, Lancut.org, Łańcut GADA. Po prawej stronie paska znajduje się kod QR, który po zeskanowaniu przeniesie Cię do audiodeskrypcji całej wystawy.
Plansza 4. Pałac pod Baranami
W górnej części planszy o wymiarach 100 × 70 cm znajduje się rysunek (zajmujący 1/3 planszy) wykonany przez Jędrzeja Brydaka przedstawiający „Widok na rynek z perspektywą ul. św. Anny” powstały około 1860 roku (obraz pochodzi z kolekcji Muzeum Krakowa). Przedstawia on życie codzienne mieszkańców Krakowa w drugiej połowie XIX wieku. Na pierwszym planie możemy zauważyć ludzi, którzy załatwiają różne sprawy: rozmawiają, przechadzają się, spieszą gdzieś konno czy w dorożkach. W centralnej części obrazu znajduje się pałac pod Baranami. Jest to budynek nawiązujący do klasycyzmu (styl w architekturze odwołujący się głównie do antyku). Znajduje się on przy rynku na rogu z ulicą świętej Anny. Rezydencja jest trzykondygnacyjna. Pośrodku budynku znajduje się arkada z wejściem oraz balkon.
W lewym rogu planszy umieszczona jest postać Artura Potockiego. Jest to fragment akwareli Johanna Nepomuka Endera datowany na 1832 rok (obraz znajduje się w zbiorach Muzeum Narodowego w Warszawie). Przedstawiony jest tutaj młody mężczyzna o okrągłej zwróconej nieco w prawy bok twarzy. Jego niebieskie oczy spoglądają w dal. Głowę zdobią falowane włosy i broda (bez wąsów) w kolorze ciemnego blond. Spod granatowego płaszcza z czarnym obszyciem wystaje duży biały kołnierz oraz fulard (chusta, wiązana wokół szyi) zawiązany w kokardę.
Tekst opisujący historię Pałacu pod Baranami znajduje się w prawym rogu:
W 1822 roku Artur Potocki (1787-1832), brat Alfreda Potockiego (1786-1862) z Łańcuta, nabył kamienicę w Krakowie na rogu Rynku i ulicy Św. Anny. Jej nazwa ,,Pod Baranami" czy ,,Gdzie Barany "pochodzi z okresu średniowiecza i związana była z istniejącą w tym miejscu gospodą, gdzie trzymano barany na sprzedaż.
W 1823 roku, za czasów Artura i jego żony, Zofii z Branickich w 1823 roku pałac został poddany gruntownej renowacji. Urządzone zostały wnętrza reprezentacyjne: sala balowa, pokój jadalny z kredensem, pokój bilardowy oraz prywatne apartamenty obu bracia Potockich, ich żon Zofii z Branickich i Józefiny z Czartoryskich i dzieci. Na parterze znajdowały się kuchnie, wozownia i stajnia.
Po wielkim pożarze Krakowa w 1850 roku pałac został przebudowany. Dobudowano trzecie piętro, a nad bramą pojawiły się baranie głowy autorstwa Franciszka Marii Lanciego.
W czasach Potockich pałac był ważnym miejscem życia towarzyskiego. Odbywały się w nim liczne bale, rauty oraz spotkania krakowskich polityków z ugrupowań konserwatywnych. Do II wojny światowej pałac pozostawał w posiadaniu Potockich. Od 1947 roku mieścił się w nim Krakowski Dom Kultury. W 1956 roku w piwnicach budynku założony został słynny kabaret ,,Piwnica pod Baranami". W 1991 roku pałac powrócił w posiadanie rodziny.
Na samym dole planszy znajduje się biały pasek z logami. Od lewej: logo Norway i EEA grants, Muzeum – Zamek w Łańcucie, TVP 3 Rzeszów, Polskie Radio Rzeszów, Super Nowości, Lancut.org, Łańcut GADA. Po prawej stronie paska znajduje się kod QR, który po zeskanowaniu przeniesie Cię do audiodeskrypcji całej wystawy.
Plansza 5. Pałac w Antoninach
W górnej części planszy o wymiarach 100 × 70 cm znajduje się czarno-biała pocztówka (zajmująca 1/3 planszy) sprzed roku 1914 przedstawiająca główny pawilon pałacu w Antoninach. Zaprojektowany on został w stylu neobarokowym (nurt w architekturze, nawiązujący do baroku, rozpowszechniony w końcu XIX wieku). Przy głównym wejściu do pawilonu znajduje się arkada (element architektoniczny składający się z dwóch podpór połączonych u góry łukiem) z tarasem powyżej. Po prawej stronie znajduje się parterowy budynek z trzema dużymi oknami łączący pawilon z pałacem. Na górze łącznika urządzono taras.
W dolnym lewym rogu planszy umieszczono postać Józefa Potockiego, brata Romana Potockiego — III ordynata z Łańcuta. Jest to fragment obrazu wykonanego przez Teodora Axentowicza, polskiego malarza pochodzenia ormiańskiego (Obraz znajduje się w zbiorach Muzeum — Zamek w Łańcucie). Ukazana tu postać stoi bokiem do oglądającego, ma założone ręce, uśmiech na twarzy oraz sumiaste wąsy. Nosi elegancki czarny strój z epoki. Surdut, białą koszulę oraz fulard (chusta, wiązana wokół szyi) zawiązany w kokardę. Na wysokości głowy Józefa trochę po prawej stronie umieszczony jest herb rodziny Potockich Pilawa. Srebrny krzyż z trzema ramionami bez prawego dolnego ramienia na błękitnym polu zwieńczony koroną hrabiowską z pięcioma pawimi piórami.
Tekst opisujący historię siedziby potockich w Antoninach znajduje się w prawym rogu:
W 1851 roku Maria z Sanguszków (1830-1903) poślubiła Alfreda Potockiego (1817-1889), II ordynata z Łańcuta. Ich młodszy syn, Józef Mikołaj Potocki (1862-1922), odziedziczył po matce dobra wołyńskie z rezydencją Antoninach. Całość majątku obejmowała około 55 tysięcy hektarów.
Ziemie antonińskie były własnością kilku możnych rodów. W XVIII wieku należały do Sanguszków, którzy wydzierżawili majątek Malczewskim. Wtedy powstała pierwsza rezydencja z ogrodem krajobrazowym, którą, już jako letnią siedzibę, Sanguszkowie rozbudowali w pierwszej połowie XIX wieku.
Kolejną, największą rozbudowę i modernizację rezydencji na przełomie XIX i XX wieku zrealizowali Józef Mikołaj i jego żona, Helena z Radziwiłłów (1874-1958). Wnętrzom nadano pełen przepychu, a równocześnie nowoczesny charakter. Pałac wyposażono w system kanalizacyjny oraz dzięki nowopowstałej elektrowni — w oświetlenie elektryczne.
W świetnie utrzymanych dobrach dbano o oranżerię, cieplarnię, ogrody, stajnie, prywatny zwierzyniec i bażantarnię. Rozbudowana została też stadnina koni arabskich. Antoniny słynęły z organizowanych polowań par force.
Pałac został doszczętnie spalony w sierpniu 1919 roku. Uratowane wyposażenie w 1920 roku zostało przewiezione do Warszawy, gdzie uległo zniszczeniu w czasie Powstania Warszawskiego.
Na samym dole planszy znajduje się biały pasek z logami. Od lewej: logo Norway i EEA grants, Muzeum – Zamek w Łańcucie, TVP 3 Rzeszów, Polskie Radio Rzeszów, Super Nowości, Lancut.org, Łańcut GADA. Po prawej stronie paska znajduje się kod QR, który po zeskanowaniu przeniesie Cię do audiodeskrypcji całej wystawy.
Plansza 6. Pałac w Krzeszowicach
W górnej części planszy o wymiarach 100 × 70 cm znajduje się zdjęcie (zajmujące 1/3 planszy) przedstawiające elewację boczną pałacu w Krzeszowicach (fotografia znajduje się w zbiorach Biblioteki Narodowej). Rezydencja zbudowana była w stylu włoskiego renesansu. Z lewej strony znajduje się budynek główny z wieżami wznoszącymi się ponad dach. Na środku zdjęcia ośmioboczna oranżeria (służyła do uprawy roślin egzotycznych — pomarańczy). Po prawej stronie skrzydło pałacu zamykające dziedziniec. Przed fasadą budynku znajduje się obszerny taras widokowy.
W lewej dolnej części planszy znajduje się postać Adama Potockiego. Jest to fragment obrazu Ary Scheffera powstałego w 1857 roku (portret znajduje się w zbiorach Muzeum Narodowego w Warszawie). Potocki przedstawiony jest tutaj jako mężczyzna w kwiecie wieku. Brązowe włosy są zaczesane do tyłu, a twarz zdobią starannie wystylizowane wąsy. Całość postaci zwrócona jest lekko w lewy bok. Adam ubrany jest w surdut z kamizelką, pod szyją ma także fular (chusta, wiązana wokół szyi). Cały strój jest czarny poza koszulą, która jest biała. Na lewej ręce możemy dostrzec obrączkę.
Tekst opisujący historię siedziby potockich w Krzeszowicach znajduje się w prawym rogu:
Krzeszowice, znane ze swoich wód leczniczych I uzdrowiska, należały do księżnej Izabeli Lubomirskiej (1736-1816). Po jej śmierci majątek przeszedł na jednego z jej wnuków, Artura Potockiego (1787-1832), który planował wzniesienie tam nowej rodowej siedziby.
Już w 1819 roku zlecił wykonanie projektu pałacu francuskim architektom Charles'owi Percierowi i Pierre'owi François Louisowi Fontaine'owi, a w 1823 Karlowi Friedrichowi Schinkelowi. Jednak ze względu na wysokie koszty, żaden z nich nie został zrealizowany.
Ostatecznie w latach 1850-1857 pałac w Krzeszowicach zbudował Adam Potocki (1822-1872), jedyny syn Artura i Zofii z Branickich.
Na wzniesieniu powstała rezydencja według projektu Franciszka Marii Lanciego o willowym charakterze, utrzymana w stylu włoskiego renesansu. Był to dwupiętrowy budynek z czterema narożnymi wieżami oraz skrzydłami zamykającymi dziedziniec.
Pałac połączony został galeryjką z ośmioboczną oranžerią. Od strony południowej zbudowano rozległy taras. W siedzibie zgromadzone zostały cenne zbiory malarstwa, rzeźby, rzemiosła artystycznego i pamiątki historyczne.
Już w XIX wieku siedziba podawana była modernizacjom. Zmianie uległa główna fasada, a na przełomie XIX i XX wieku dobudowane zostało skrzydło gospodarcze. W posiadaniu rodziny Potockich pałac pozostawał do II wojny światowej, do której powrócił w 2016 roku.
Na samym dole planszy znajduje się biały pasek z logami. Od lewej: logo Norway i EEA grants, Muzeum – Zamek w Łańcucie, TVP 3 Rzeszów, Polskie Radio Rzeszów, Super Nowości, Lancut.org, Łańcut GADA. Po prawej stronie paska znajduje się kod QR, który po zeskanowaniu przeniesie Cię do audiodeskrypcji całej wystawy.
Plansza 7. Pałac w Raju
W górnej części planszy o wymiarach 100 × 70 cm znajduje się czarnobiała fotografia (zajmująca 1/3 planszy) pałacu została wykonana w 1929 roku przez Henryka Poddębskiego (Fotografia znajduje się w zbiorach Biblioteki Głównej Politechniki Warszawskiej). Przedstawia ona budynek w stylu klasycystycznym otoczony drzewami. Najbardziej widocznym fragmentem fasady jest ryzalit (element budynku odstający od elewacji) zakończony frontonem (najczęściej trójkątny szczyt, ograniczony krawędziami dachu). Wyżej możemy dostrzec ośmioboczną kopułę. Wejście do pałacu znajduje się pośrodku ryzalitu, obudowane jest drewnianą werandą, przed którą stoi czwórka ludzi.
W lewym rogu planszy znajduje się marmurowe popiersie (przedstawienie postaci w ujęciu do ramion) Stanisława Potockiego, wykonane przez francuskiego rzeźbiarza Jeana Baptiste Gustave Deloye'a w 1870 roku (obiekt znajduje się w zbiorach Muzeum — Zamek w Łańcucie). Przedstawia Potockiego jako starszego mężczyznę, z głową zwróconą w prawo. Najbardziej rzucającym się w oczy elementem twarzy są sumiaste wąsy oraz bujne bokobrody. Włosy zaczesane są natomiast na prawą stronę. Postać ubrana jest w płaszcz lub togę.
Tekst opisujący historię siedziby potockich w Raju znajduje się w prawym rogu:
Raj pod Brzeżanami był własnością rodu Sieniawskich. Już w XVII wieku znajdował się tam zameczek myśliwski na planie kwadratu z narożnymi wieżami. W 1731 roku, wraz z drugim małżeństwem Zofii Denhoffowej, przeszedł on na własność Czartoryskich, a następnie Izabeli Lubomirskiej. Księżna planowała tam urządzić jedną ze swoich letnich rezydencji.
W 1817 roku majątek Brzeżany oraz Raj odziedziczyła Aleksandra Lubomirska, żona Stanisława Kostki Potockiego. W 1830 roku dawny myśliwski zameczek został przebudowany w stylu klasycystycznym z inicjatywy kolejnego właściciela Aleksandra Potockiego, syna Aleksandry i Stanisława Kostki. Na elewacji umieszczono herby Potockich i Lubomirskich, a bogate wnętrza wraz z biblioteką zaprojektował włoski architekt Leonard Marconi. Budynek otaczał zadbany park pałacowy z potokiem i sztucznymi sadzawkami, przechodzący miejscami las. Pod koniec XIX wieku, za czasów Stanisława Potockiego (1824-1887), w cieplarniach założonych przez jego ojca Aleksandra Potockiego nadal hodowane były pomarańcze, cytryny i kamelie.
Ostatnim właścicielem z rodu był Jakub Potocki, który swój majątek zapisał na cele społeczne. Raj od 1935 do 1939 roku wchodził w skład majątku Fundacji imieniem Jakuba hrabiego Potockiego.
Na samym dole planszy znajduje się biały pasek z logami. Od lewej: logo Norway i EEA grants, Muzeum – Zamek w Łańcucie, TVP 3 Rzeszów, Polskie Radio Rzeszów, Super Nowości, Lancut.org, Łańcut GADA. Po prawej stronie paska znajduje się kod QR, który po zeskanowaniu przeniesie Cię do audiodeskrypcji całej wystawy.
Plansza 8. Zamek w Pomorzanach
W górnej części planszy o wymiarach 100 × 70 cm znajduje się czarno biała fotografia (zajmująca 1/3 planszy) wykonana około 1925 przedstawia dziedziniec zamku w Pomorzanach (zdjęcie znajduje się w zbiorach Biblioteki Narodowej). Od prawej możemy zauważyć fragment drzewa, które w tamtym czasie rosło na dziedzińcu. Zamek składa się z dwóch dwupiętrowych skrzydeł – niskiego parteru i piętra. Lewe skrzydło posiada rząd okien ozdobionych sztukaterią (elementy dekoracyjne na zewnętrznej części budynku), większych na piętrze i mniejszych na parterze. Skrzydło po prawej posiada rząd arkad (element architektoniczny składający się z dwóch podpór połączonych u góry łukiem), na których opiera się taras, na którym stoją kolumny podtrzymujące dach. Pośrodku prawego skrzydła pomiędzy arkadami znajdują się schody prowadzące do dużych drzwi wejściowych także ozdobionych sztukaterią.
Po lewej stronie planszy mamy wyeksponowaną postać Izabelli Potockiej z Potockich pierwszej żony Romana Potockiego III ordynata z Łańcuta (fotografia znajduje się w zbiorach Biblioteki Narodowej). Jest to fragment zdjęcia portretowego wykonanego około 1880 roku, w kolorach sepii. Sylwetka Izabelli jest zwrócona do nas bokiem, jednak jej twarz skierowana jest w stronę odbiorcy, tak jakby chciała nawiązać z nami kontakt wzrokowy. Ubrana jest w prostą suknię zapiętą pod szyję. W oczy rzuca się bardzo długi warkocz spływający jej po lewym ramieniu.
Tekst opisujący historię siedziby potockich w Pomorzanach znajduje się w prawym rogu:
10 maja 1876 roku Stanisław hrabia Potocki (1824-1887), syn Aleksandra Potockiego z Wilanowa, zakupił majątek Pomorzany wraz z zamkiem. Po ślubie Romana Potockiego (1851-1915) z córką Stanisława, Izabelą Potocką (1864-1883), zamek stał się własnością łańcuckiej gałęzi rodu Potockich.
Historia miejsca sięga czasów Kazimierza Wielkiego. W połowie XIV wieku, na terenie dorzecza Dniestru, nad rzeką Złotą Lipą, Jakub Świnka wzniósł pierwsze drewniane założenie obronne. Pomorzany przechodziły okres największego rozkwitu w XVII wieku, kiedy należały do króla Jana III Sobieskiego. Od Sobieskich pałac zakupili Radziwiłłowie, a następnie odsprzedali go Pruszyńskim
W czasach, kiedy pałac należał do Potockich, był siedzibą administracji dóbr. W latach 1914-1920, na skutek działań wojennych popadł w ruinę. W okresie międzywojennym został odbudowany i urządzony przez Jerzego Potockiego, syna Romana.
Zgromadzone tam dzieła sztuki oraz biblioteka zostały zrabowane we wrześniu 1939 roku. Niewielka ocalała część zbiorów znajduje się w lwowskiej bibliotece im. Stefanyka — dawnym Ossolineum.
Na samym dole planszy znajduje się biały pasek z logami. Od lewej: logo Norway i EEA grants, Muzeum – Zamek w Łańcucie, TVP 3 Rzeszów, Polskie Radio Rzeszów, Super Nowości, Lancut.org, Łańcut GADA. Po prawej stronie paska znajduje się kod QR, który po zeskanowaniu przeniesie Cię do audiodeskrypcji całej wystawy.
Plansza 9. Pałac w Wilanowie
W górnej części planszy o wymiarach 100 × 70 cm widzimy czarnobiałą pocztówkę (zajmującą 1/3 planszy) sprzed 1915 roku, na której przedstawiony jest pałac w Wilanowie (pocztówka znajduje się w zbiorach Biblioteki Narodowej). Na pierwszym planie widzimy dziedziniec przed pałacem. Po lewej przechadzające się cztery kobiety ubrane w ciemnie suknie z kapeluszami. Bliżej prawej krawędzi pocztówki widzimy łaciatego psa. Sam pałac, nawiązujący do francuskiego stylu entre cour et jardin (pomiędzy dziedzińcem a ogrodem), znajduje się na drugim planie. Jego bryła jest symetryczna podzielona na dwa skrzydła układające się w kształt podkowy. Centralna część pałacu jest trzykondygnacyjna. Boczne galerie ozdobione są ryzalitami (element budynku odstający od elewacji) zakończone wieżami. Fasada (główna reprezentacyjna elewacja obiektu) ozdobiona jest na wzór barokowy.
Lewy dolny róg planszy dominuje postać Aleksandry Potockiej z Lubomirskich (portret znajduje się w zbiorach Muzeum – Zamek w Łańcucie). Na portrecie Potocka przedstawiona jest jako starsza kobieta. Ubrana jest w beżową suknię w stylu empire (odmiana późnego klasycyzmu powstała we Francji podczas panowania Napoleona). Na głowie nosi orientalny turban ozdobiony kokardą. Na ramiona ma zarzucony bogato zdobiony szal. Uśmiechniętą twarz pokrywają rumieńce.
Tekst opisujący historię siedziby potockich w Wilanowie znajduje się w prawym rogu:
Posiadłość o nazwie Milanów została zakupiona przez króla Jana III w 1677 roku. Król rozpoczął budowę barokowego pałacu według projektu Augustyna Wincentego Locciego. Założono ogrody, zwierzyniec i folwark. Pałac był ulubioną siedzibą monarchy.
Kolejne rozbudowy Wilanowa to czasy Elżbiety Sieniawskiej, a następnie jej wnuczki księżnej Izabeli z Czartoryskich Lubomirskiej (1736-1816). W 1799 roku Lubomirska przekazała dobra wilanowskie wraz z pałacem córce Aleksandrze (1760-1831) i jej mężowi Stanisławowi Kostce Potockiemu (1755-1821). Decyzją Potockich w 1805 roku w wybranych pomieszczeniach pałacu otwarto muzeum dostępne dla wszystkich. Można tam było oglądać wnętrza i zbiory z czasów Sobieskiego, ale również kolekcje z czasów Sieniawskich i Lubomirskich.
Stanisław Kostka Potocki, wybitny znawca sztuki i podróżnik, wraz z małżonką, kolekcjonował malarstwo europejskie, antyczne wazy, porcelanę i rzemiosło. Aleksandra i Stanisław Kostka przekształcili część ogrodu w park angielski z licznymi modnymi pawilonami, zachowując jednak ogród z czasów Jana III. Pałac należał kolejno do ich syna Aleksandra, a następnie wnuka Augusta Potockiego. Po jego bezpotomnej śmierci wdowa Aleksandra z Branickich Potocka przekazała w testamencie majątek Ksaweremu Branickiemu.
Przed II wojną światową pałac należał do rodziny Branickich. Po wojnie przeszedł na własność państwa.
Na samym dole planszy znajduje się biały pasek z logami. Od lewej: logo Norway i EEA grants, Muzeum – Zamek w Łańcucie, TVP 3 Rzeszów, Polskie Radio Rzeszów, Super Nowości, Lancut.org, Łańcut GADA. Po prawej stronie paska znajduje się kod QR, który po zeskanowaniu przeniesie Cię do audiodeskrypcji całej wystawy.
Plansza 10. Pałac w Warszawie
W górnej części planszy o wymiarach 100 × 70 cm znajduje się czarnobiałe zdjęcie (zajmujące 1/3 planszy) wykonane około 1930 roku przez Zdzisława Marcinkowskiego (Wikipedia). Na pierwszym planie widzimy fragment bram wejściowych na dziedziniec oraz fragment kordegardy (budynek przeznaczony na wartownię dla straży). Na drugim planie znajduje się dziedziniec oraz pałac. Wejście do pałacu znajduje się w ryzalicie (element budynku odstający od elewacji) zakończonym frontonem (najczęściej trójkątny szczyt, ograniczony krawędziami dachu). Przed ryzalitem znajduje się portyk (część budynku na planie prostokąta z jednym lub kilkoma rzędami kolumn). Po prawej stronie umieszczone jest boczne skrzydło pałacu.
W lewym dolnym rogu planszy widzimy postać Heleny Potockiej z Radziwiłłów. Jest to fragment czarnobiałej fotografii powstałej około 1897 roku (fotografia znajduje się w zbiorach Biblioteki Narodowej). Przedstawiona tutaj młoda kobieta o ciemnych włosach spiętych w luźny kok. Helena siedzi na krześle, lekko odwrócona do nas bokiem, jednak jej głowa obraca się w taki sposób, że twarz skierowana jest w stronę odbiorcy. Ubrana jest w długą jasną suknię zwężaną w talii, zapiętą pod szyję z długimi bufiastymi rękawami, suknia rozszerza się ku dołowi. Wykończona jest falbanami.
Tekst opisujący historię siedziby potockich w Warszawie znajduje się w prawym rogu:
Pałac Potockich położony jest przy Krakowskim Przedmieściu. W XVII wieku rodzina Denhoffów wybudowała początkowo drewniany, a następnie murowany dwór. W 1731 roku, po ślubie Zofii z Sieniawskich Denhoffowej z księciem Augustem Aleksandrem Czartoryskim, przeszedł on w posiadanie Czartoryskich. W drugiej połowie XVIII wieku założenie zostało przekształcone w pałac w stylu późnobarokowym i rokokowym. Na zlecenie księżnej Izabeli z Czartoryskich Lubomirskiej (1736-1816)przebudowano go w stylu klasycystycznym według projektu Szymona Bogumiła Zuga.
W 1799 roku Izabela Lubomirska przekazała pałac swojej córce Aleksandrze (1760-1831), żonie Stanisława Kostki Potockiego (1755-1821). Potoccy urządzili tu kilku pokojowy apartament według planów Stanisława Loba i wyremontowali pozostałe wnętrza. Właściciele rzadko mieszkali w pałacu, coraz częściej przeznaczając go pod wynajem. Znajdowały się tu między innymi sale wystawowe, składy, sklepy i księgarnie. Z czasem sprzedawano kolejne fragmenty założenia.
W 1886 roku pałac odkupił hrabia Józef Potocki z Antonin, którego żoną była Helena z Radziwiłłów (1874-1959) i rozpoczął restaurację budynku. Pałac został zniszczony w czasie II wojny światowej, a następnie odbudowany. Obecnie jest siedzibą Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego.
Na samym dole planszy znajduje się biały pasek z logami. Od lewej: logo Norway i EEA grants, Muzeum – Zamek w Łańcucie, TVP 3 Rzeszów, Polskie Radio Rzeszów, Super Nowości, Lancut.org, Łańcut GADA. Po prawej stronie paska znajduje się kod QR, który po zeskanowaniu przeniesie Cię do audiodeskrypcji całej wystawy.
Plansza 11. Pałac w Krystynopolu
W górnej części planszy o wymiarach 100 × 70 cm znajduje się czarno białe archiwalne zdjęcie (zajmujące 1/3 planszy) z 1939 roku wykonane przez Adama Lenkiewicza, polskiego fotografa (fotografia znajduje się w zbiorach Biblioteki Narodowej). Zdjęcie przedstawia centralną część rezydencji w Krystynopolu. Jest to dwupiętrowy budynek w stylu barokowo – rokokowym (styl ten charakteryzował się złożonymi fasadami i bogatą dekoracją elewacji). Główne wejście do pałacu znajduje się w centralnie umieszczonym ryzalicie (elemencie budynku odstającym od elewacji); prowadzą do niego kilkustopniowe schody. Nad wejściem znajduje się taras podtrzymywany przez cztery kolumny. Jeszcze wyżej przy dachu umieszczony jest zegar.
W lewym dolnym rogu planszy znajduje się domniemana postać Gertrudy Komorowskiej. Jest to fragment portretu namalowanego przez nieznanego polskiego autora około 1800 roku (Obraz znajduje się w zbiorach Muzeum Narodowego w Warszawie). Trudno powiedzieć czy rzeczywiście jest to pierwsza żona Szczęsnego Potockiego, ponieważ nie posiadamy żadnych wiarygodnych wizerunków Gertrudy. Spod półprzeźroczystego welonu spogląda na nas kobieta o brązowych oczach, jasnej cerze, lekko zaróżowionych policzkach i ustach w kolorze jasnego różu. Ubrana jest w beżową suknię z zielonymi pasami, na której wyszyte są motywy kwiatowe. Wspomniany wcześniej welon zakrywa większą część postaci.
Tekst opisujący historię siedziby potockich w Krystynopolu znajduje się w prawym rogu:
Pod koniec XVII wieku, na terenie osady Nowy Dwór, nad rzeką Bug i jej dopływem Sołokiją, Feliks Kazimierz Potocki (1630-1702) wzniósł siedzibę rodową. Wokół niej, w 1692 roku założył miasto, które nazwał na cześć swojej żony, Krystyny z Lubomirskich, Krystynopolem (obecnie Czerwonogród, położony w obwodzie lwowskim).
Krystyna była córką Jerzego Sebastiana Lubomirskiego, właściciela łańcuckiego zamku.
Siedziba rodowa i przyległe dobra przeszły kolejno na syna pary, Józefa Potockiego, a po jego śmierci w 1723 r. na Franciszka Salezego Potockiego (1700-1772), zwanego ,,małym królem Rusi". To właśnie on w latach 1756-1762 w miejsce dawnego zamku wzniósł nowy barokowy pałac według projektu architekta Pierre Ricaudde Tirregaille, wraz ze stajniami, wozownią, oranżerią oraz ogrodami kwiatowymi.
Okres świetności pałacu w Krystynopolu był krótki. Już w 1781 roku Stanisław Szczęsny Potocki (1751-1805)sprzedał miasto i pałac Adamowi Ponińskiemu. Jednym z powodów sprzedaży miało być tragiczne wspomnienie związane z uprowadzeniem i zabójstwem pierwszej żony Szczęsnego, Gertrudy Komorowskiej.
Pałac w Czerwonogrodzie w okresie Ukraińskiej SRR pełnił funkcję muzeum ateizmu. Obecnie znajduje się w nim muzeum regionalne.
Na samym dole planszy znajduje się biały pasek z logami. Od lewej: logo Norway i EEA grants, Muzeum – Zamek w Łańcucie, TVP 3 Rzeszów, Polskie Radio Rzeszów, Super Nowości, Lancut.org, Łańcut GADA. Po prawej stronie paska znajduje się kod QR, który po zeskanowaniu przeniesie Cię do audiodeskrypcji całej wystawy.
Plansza 12. Pałac w Tulczynie
W górnej części planszy o wymiarach 100 × 70 cm znajduje się fragment akwareli (zajmującej 1/3 planszy) Napoleona Ordy najważniejszego dokumentalisty zabytków kresowych (obraz znajduje się w zbiorach Muzeum Narodowego w Krakowie). Akwarela powstała pomiędzy 1871 a 1874 rokiem. Na pierwszym planie widzimy fragment drogi prowadzącej do pałacu. Centralną część zajmuje główny budynek. Jest to monumentalna dwukondygnacyjna budowla w stylu klasycystycznym (styl w architekturze nawiązujący głównie do antyku) z portykiem pośrodku (część budynku z rzędem kolumn wspierających dach). Po obu stronach budynku znajdują się galerie łączące pałac z oficynami. Fragment jednej z oficyn (budynek budowany w sąsiedztwie pałacu) możemy zauważyć po prawej stronie.
W lewym dolnym rogu planszy fragment wizerunek Szczęsnego Potockiego z synami Szczęsnym Jerzym i Stanisławem. To fragment portretu namalowanego przez włoskiego portrecistę Jana Chrzciciela Lampiego ok. 1785 r. (portret znajduje się w zbiorach Muzeum Narodowego w Warszawie). Obraz ukazuje Potockiego jako dowódcę wojskowego, ubranego w bogato zdobioną zbroję rycerską przewiązaną niebieską szarfą. Z lewego ramienia zwisa mu czerwony płaszcz. Prawą rękę opiera o postument, na którym leżą hełm i miecz. Twarz Szczęsnego zwrócona jest w lewo, oczy patrzą w dal. Na postumencie siedzi też jego syn Stanisław. Dziecko ubrane jest w biały strój z dużym kołnierzykiem. Głowę z blond włosach zwraca w kierunku ojca, wpatrując się w niego. Lewą ręką łapie go za ramię, prawą opiera o hełm. Za postumentem stoi drugi z synów Szczęsny Jerzego. Widoczna jest tylko jego głowa i ramiona. Młody mężczyzna ubrany jest w ciemnozielony frak i koszule z kołnierzem. Ma długie jasne włosy sięgające mu do ramion. Jego twarz zwrócona jest wprost na widza. Prawą rękę trzyma na ramieniu młodszego brata.
Tekst opisujący historię siedziby potockich w Tulczynie znajduje się w prawym rogu:
Po pierwszym rozbiorze Polski w latach 1775-1776 Stanisław Szczęsny Potocki (1751-1805) przeniósł swoją główną siedzibę z Krystynopola w zaborze austriackim do Tulczyna w zaborze rosyjskim. Przypuszczalnie już w 1775 roku rozpoczęto tam budowę nowej rezydencji utrzymanej w stylu klasycyzmu według projektu francuskiego architekta F.M. Lacroix. Budynek pałacu połączono z bocznymi skrzydłami łukowymi, parterowymi galeriami. Dziedziniec pomiędzy nimi miał wymiary 120 na 80 metrów. Fasadę główną zdobił złoty napis w języku polskim: "Oby zawsze wolnych i cnotliwych był mieszkaniem, roku 1782 wystawiony". Część reprezentacyjna znajdowała się na piętrze, podczas gdy na parterze usytuowano prywatne apartamenty właścicieli. Wnętrza zawierały bezcenną kolekcję gobelinów oraz malarstwa europejskiego. Życie w Tulczynie toczyło się z królewskim rozmachem. Za rezydencją roztaczał się park romantyczny z alejkami, grupami drzew i krzewów. Zasadzono w nim sosny i topole piramidalne sprowadzone przez Potockiego z Włoch. Stopniowy upadek ,,podolskiego Wersalu" rozpoczął się wraz ze śmiercią Szczęsnego.
Na samym dole planszy znajduje się biały pasek z logami. Od lewej: logo Norway i EEA grants, Muzeum – Zamek w Łańcucie, TVP 3 Rzeszów, Polskie Radio Rzeszów, Super Nowości, Lancut.org, Łańcut GADA. Po prawej stronie paska znajduje się kod QR, który po zeskanowaniu przeniesie Cię do audiodeskrypcji całej wystawy.